हरवलेली दिंडी

घरचा दिवाळी सण आटोपल्यावर आम्ही चारही बहिणी माहेरी आलो……सगळ्या जणी जातात तशा.

हा आमचा दर दिवाळी चा  कार्यक्रम आहे. आम्ही आणि माहेर दोन्हीही एकमेकांची वाट बघत असतो.

माहेरी आलो आणि दुसऱ्याच दिवशी रामप्रहरी दुरून मृदंग आणि टाळ वाजवल्याचा आवाज आला, सोबतच काही जणांचा भजनाचा पण सूर ऐकू आला.

‘ती’आमच्या गावातली ‘दिंडी’ होती.

एका विशिष्ट देवतेच्या किंवा आराध्य देवतेच्या तीर्थक्षेत्री किंवा मंदिरी, दरवर्षी एका विशिष्ट तिथीस होणाऱ्या उत्सवास हजर राहून तेथे त्या देवतेचे दर्शन घेऊन पुण्य पदरी पडावे म्हणून अभंग,भजने गात नामस्मरण करीत पायी जाणार्‍या लोकांच्या जमावाला दिंडी म्हणतात.

कालानुरूप याचे स्वरूप बदलले आहे.

दिंडी दिसली कि आपसूकच आम्ही बहीणभाऊ आमच्या बालपणात हरवतो. दिंडी बघता बघता लहानपण आठवतो.

कोजागिरी पौर्णिमा ते त्रिपुरारी पौर्णिमा असा दिंडीचा कालावधी असतो.

एका मंदिरातून सुरुवात करून आमच्या पूर्ण परिसरात फिरून ही दिंडी त्याच मंदिरात शेवट करते. कार्तिक महिना असतो हा. पहाटे पहाटे बऱ्यापैकी थंडीला सुरुवात झालेली असते.

मंदिरात काकडआरती करून सुरुवात होते, परिसरातले मुख्य रस्ते फिरून परत पहिल्या जागेवर येऊन सगळे आपापल्या मार्गी लागतात.

अगदी लहानपणापासून ही दिंडी मी पहात आली आहे. दिवाळीच्या सुट्ट्या असायच्या, दिंडीचा आवाज ऐकला की आम्ही बहीण-भाऊ शाल लपेटूनच दारासमोरच्या पायरीवर येऊन दिंडी पहात असू, ती पुढच्या वळणावर दिसेनाशी होईपर्यंत बघत बसू, आणि पुन्हा पांघरूण घेऊन झोपत असू, खूप मज्जा वाटायची या दिंडीची.

सगळीकडे बदल झाला पण एवढ्या वर्षात दिंडीचे स्वरुप तसेच आहे. आणि दरवर्षी बघूनही दिंडी बघण्यातली आम्हाला वाटणारी गंमत कधीही कमी झाली नाही.

लहान थोर दिंडीत सामील व्हायचे, बायका मुलं पण.

लहान मुलं तर खूप उत्साहात असायचे.

थंडी असूनही कोणाच्याही अंगावर स्वेटर,शाल पाहिली नाही मी. पायात चप्पल नसते त्यांच्या, आम्हाला प्रश्न पडायचा यांना थंडी वाजत नसणार का?

कि दिंडीतूनच ऊब मिळते त्यांना.

कोणत्याही जात- पात, पंथ यांचा अडथळा नसतो दिंडीला.

किती वर्षे झाले या प्रथा परंपरेला , माहीती नाही, माहेरी आलो की अगदी आवर्जून बघतो आम्ही दिंडी, अगदी लहान असल्यागत्.

पांढरे कपडे, पांढरी टोपी, कपाळी टिळा, गळ्यात तुळशी माळ असा साधासा पेहराव त्यांचा. एकाच्या हातात भगवा झेंडा, एका हाती दिव्याचं ताट, एका हाती पाण्याची घागर.

मृदंग टाळ वाजवत भजन गातात. किती लयीत असते त्यांचे भजन !

मधेच एखादी ओळ उंच स्वरात तर एखादी ओळ हळूवार म्हणतात.

गाण्याचे शिक्षण न घेता, खुपसा सराव न करताही किती सुरात असते ते भजन, वातावरण एकदम भारावून जायचे.

एकदम सर्वत्र प्रसन्नता यायची.

जितके गाव लहान तितके प्रथा, परंपरा, संस्कृती जास्त जोपासल्या जातात. मोठ्या शहरात प्रथांचा अर्थ जोपासण्यापेक्षा त्याचे अवडंबरच जास्त.

लोकं प्रथा,परंपरेतही स्पर्धा आणतात.

दिंडी म्हटलं की हा उल्लेख होणं आवश्यक आहे, ज्ञानेश्वर, तुकाराम, नामदेव इत्यादी संत पंढरपूर येथील विठ्ठलाच्या दर्शनाला आपल्या सहकाऱ्यांसह निघत असत. त्यांच्या हाती ध्वज, पताका असायचे ही मिरवणूक म्हणजेच ‘दिंडी’.

शहारासारखं कोणीही इकडे आवाजाने झोपमोड झाली म्हणून तक्रार किंवा किरकिर करत नाही.

तिची वेळ झाली की लोकं आपापल्या घरातून, खिडकीतून डोकावून ती दिसेनाशी होईपर्यंत बघतात आणि दिवस आनंदात घालवतात, अजूनही……..

दिंडीत असणाऱ्या उत्साही लहान मुलांना बघून पुढचा वारसा चालू राहणार याची खात्री वाटते.

आम्ही लहानपणी जी ‘दिंडी’ अनुभवली ती आमची मुलेही आमच्यासोबत बघतात. पण अनुभवत नाही , याची खंत वाटते.

इतके वर्ष झाले दिंडी बघून , पण अजूनही ते दिवस आठवले की लांबून कुठूनतरी

‘ ओवाळा ओवाळा माझ्या सावळ्या राया, माझ्या पंढरी राया…….’ हे सूर, मृदंग टाळ चा आवाज एक वेगळ्याच लयीत, कानात घुमतो…….आणि आमचे बालपण फिरुन आम्हाला मिळाल्याचा भास होतो…..

मोहिनी पाटनुरकर ( राजे )

About Post Author

Mohini

See author's posts